Fenyloketonuria (PKU) to rzadka wrodzona wada metaboliczna, za występowanie której odpowiedzialna jest mutacja w kodzie genetycznym. W wyniku tej nieprawidłowości organizm nie jest w stanie w prawidłowy sposób przetwarzać jednego z aminokwasów – fenyloalaniny, co prowadzi do nadmiernego odkładania się tego związku w różnych tkankach ciała i występowania objawów chorobowych. W przypadku braku odpowiednio wcześnie wdrożonego leczenia choroba ta może prowadzić do ciężkich uszkodzeń neuronalnych, opóźnienia rozwoju intelektualnego dziecka oraz problemów natury behawioralnej.
Fenyloketonuria dziedziczona jest w sposób autosomalny recesywny. Oznacza to, że aby występowała u danego pacjenta to jego rodzice muszą posiadać po jednej kopii wadliwego genu. Istnieją dwa główne podtypy fenyloketonurii, które różnią się od siebie dokładnymi rodzajami chorobotwórczych mutacji oraz stopniem nasilenia objawów. Fenyloketonuria jest chorobą dość rzadką, w zależności od poszczególnego regionu geograficznego występuje u około 1 na 12 tysięcy dzieci. W przypadku wczesnego jej wykrycia oraz szybkiego rozpoczęcia leczenia jakość życia oraz jego przewidywana długość osób chorych nie różni się od ogółu populacji.
Fenyloketonuria objawy
Objawy fenyloketonurii zaczynają być zauważalne dość późno, dopiero gdy poziomy fenyloalaniny osiągną toksyczne stężenia, odpowiedzialne za wywoływanie nieodwracalnych uszkodzeń tkanek, szczególnie układu nerwowego. W przypadku braku wykrycia nieprawidłowych poziomów fenyloalaniny podczas rutynowych badań przesiewowych krwi przeprowadzanych na noworodkach dojdzie do stopniowego narastania jej poziomów skutkującego permanentnymi zaburzeniami rozwoju, które mogą dawać następujące objawy:
- drgawki
- trudności w nauce
- niepełnosprawność intelektualna
- nadpobudliwość
- nieprawidłowe zapisy EEG (fal mózgowych)
- charakterystyczny zapach potu i moczu
- predyspozycje do zapaleń skóry
- jaśniejsza karnacja
W przypadku dorosłych kobiet w ciąży chorych na fenyloketonurię, która nie będzie kontrolowana w prawidłowy sposób, może dojść do rozwoju wad wrodzonych u płodu, takich jak wady serca, mikrocefalia (mały rozmiar głowy i mózgu) oraz niska masa urodzeniowa połączona z opóźnionym rozwojem psychofizycznym. Zespół ten znany jest jako fenyloketonuria matczyna i jest dość łatwy do uniknięcia poprzez stosowanie się do zaleceń związanych z kontrolą poziomów fenyloalaniny u osób cierpiących na tę chorobę.
Fenyloketonuria przyczyny
W przebiegu fenyloketonurii w wyniku mutacji genetycznej organizm pacjenta nie produkuje hydroksylazy fenyloalaninowej lub też produkuje ją w niewystarczających ilościach. Związek ten jest enzymem odpowiedzialnym za metabolizm fenyloalaniny, czyli jednego z aminokwasów budujących liczne białka spożywane wraz z normalną dietą. Fenyloalanina u zdrowej osoby przekształcana jest do tyrozyny. Tyrozyna jest związkiem niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego, jako że stanowi składnik do syntezy licznych neuroprzekaźników, odpowiedzialnych za przekazywanie sygnałów nerwowych między komórkami neuronalnymi.
Co za tym idzie podczas fenyloketonurii dochodzi do upośledzenia pracy układu nerwowego w sposób dwojaki – zarówno poprzez odkładanie się neurotoksycznej fenyloalaniny w komórkach neuronalnych, jak i poprzez niedobory tyrozyny niezbędnej do ich prawidłowej pracy. W zależności od typu mutacji genetycznej mogą występować niedobory enzymu o różnym stopniu, co z kolei ma wpływ na poziomy fenyloalaniny i tyrozyny. Zbyt wysokie stężenia fenyloalaniny przy jednoczesnych niedoborach tyrozyny prowadzą do występowania objawów klinicznych fenyloketonurii.
Fenyloketonuria jest chorobą genetyczną, która dziedziczona jest w sposób autosomalny recesywny. Oznacza to, że do wystąpienia objawów chorobowych niezbędne jest otrzymanie przez dziecko dwóch kopii wadliwego genu- po jednej od matki i od ojca. W przypadku, gdy otrzyma ono tylko jedną uszkodzoną kopię objawy kliniczne nie będą występowały- dziecko będzie wówczas tylko nosicielem, co oznacza, że będzie istniało ryzyko przekazania wadliwego genu na jego potomstwo.
Zarówno nosicielstwo jak i sama fenyloketonuria mogą zostać z praktycznie stuprocentowym prawdopodobieństwem potwierdzone poprzez wykonywanie testów molekularnych, opierających na analizie materiału genetycznego danego pacjenta pod kątem obecnych tam mutacji chorobotwórczych. Badanie to może zostać wykonane nawet na wczesnych etapach trwania ciąży, poprzez analizę wolnego płodowego DNA krążącego we krwi obwodowej matki.
Jednym z testów, który umożliwia wykrycie nie tylko tej choroby, ale także wielu innych zaburzeń genetycznych jest badanie prenatalne VERACITY, które może zostać przeprowadzone już od 10 tygodnia ciąży. Dodatkowo istnieją testy hybrydowe, takie jak VERAgene, które łączą w sobie zarówno ocenę materiału DNA dziecka, jak i ocenę profilu genetycznego rodziców, co pozwala na oszacowanie ryzyka chorób genetycznych nie tylko u danego dziecka, ale także u każdego kolejnego potomka tej pary.
Wykonaj badanie prenatalne VERAgene | Kup online
Fenyloketonuria dieta
Po rozpoznaniu fenyloketonurii najważniejsze jest przestrzeganie odpowiedniej diety, dzięki której do organizmu pacjenta nie będzie dostarczana fenyloalanina, która nie może zostać przetworzona w prawidłowy sposób. Ta specjalistyczna dieta opiera się na eliminacji pokarmów bogatych w białka posiadające w swojej budowie ten konkretny aminokwas, takich jak np.:
- jajka
- soja
- ryby
- mięso kurczaka
- rośliny strączkowe
- krewetki
- indyk
W niektórych przypadkach pokarmy zawierające śladowe ilości fenyloalaniny (jak np. ziemniaki lub kukurydza) mogą być spożywane w niewielkich ilościach, jednak związane jest to z zaleceniami lekarza prowadzącego wydawanymi na podstawie regularnych pomiarów stężeń fenyloalaniny we krwi danego pacjenta.
Tak samo ważna jest odpowiednia suplementacja określonych związków pokarmowych, które nie mogą być przyjmowane przez pacjenta wraz z pożywieniem. Najważniejszym z nich jest tyrozyna, jako że poprzez brak enzymu odpowiedzialnego za metabolizm fenyloalaniny nie jest ona produkowana przez organizm pacjenta.
Fenyloketonuria diagnostyka
Wczesne postawienie diagnozy fenyloketonurii jest niezbędne w celu uniknięcia występowania jej nieodwracalnych powikłań, toteż zazwyczaj badania w tym kierunku zawierają się w standardowych pakietach badań przesiewowych, które rutynowo wykonywane są podczas pierwszych kilku dni życia noworodka. Podstawowe badanie opiera się na ocenie stężeń fenyloalaniny we krwi. W przypadku wykrycia nieprawidłowości w tym zakresie wykonywane są dodatkowe badania mające na celu ustalenie ich przyczyny.
Badania te mogą opierać się na analizie krwi i moczu dziecka, choć także wykonywane są specjalistyczne badania DNA mające na celu potwierdzenie obecności mutacji odpowiedzialnej za niedobory hydrolazy fenyloalaninowej. Po potwierdzeniu tej choroby należy jak najszybciej wdrożyć specjalistyczną dietę, zaplanowaną zgodnie z zaleceniami lekarza specjalisty. Badania wykazują, że odpowiednie postępowanie lecznicze, związane ze ścisłym przestrzeganiem zaleceń lekarskich wiąże się ze znaczącym zmniejszeniem częstotliwości występowania powikłań tej choroby wynikających z uszkodzeń tkanek mózgu.
